هواشناسی ایران

   

        خورشید در قبله

اگر ما یک چوب را به عنوان شاخص در زمین فرو کنیم به گونه ای که عمود بر زمین باشد شاهد خواهیم بود که، ارتفاع خورشید پس از طلوع به تدریج زیاد می‌شود و سایه کوتاه تر تا زمان ظهر که ارتفاع خورشید به حداکثر خود می‌رسد و طول سایه شاخص به نهایت کوتاهی خود می‌رسد. در این زمان خورشید در جهت جنوب قرار دارد و سمت مقابل آن، شمال است. اما از زمان ظهر به بعد، به تدریج جهت خورشید به سمت غرب متمایل می‌شود و طول سایه شاخص بلندتر می‌شود.

اما در حد فاصل بین 5/23 درجه در بعض از اوقات سال خورشید در سمت الراس قرار می‌گیرد و عمود می‌تابد لذا سایه ندارد. از آنجا که مکه مکرمه نیز از این خصلت برخوردار است لذا روزهایی که خورشید در لحظه‌ی ظهر شرعی در مکه‌ی معظمه در سمت‌الرأس قرار گیرد، با تعیین این وقت در هر افقی می‌توان شاخص نصب، و خلاف امتداد سایه یا برعکس آن (بستگی به آفاق) را به عنوان سمت قبله مشخص ساخت. و آن در دو روز از سال است این دو روز عبارتند از 7 خرداد و 25 تیر.

خورشید در مکه زمانی در سمت‌الرأس خواهد بود که میل آفتاب برابر عرض جغرافیایی مکه باشد، با مراجعه به جدول نجومی، میل خورشید در هفتم خرداد، ′30،°21 = δ و روز 25 تیر، ′28،°21 = δ تقــریباً بــرابــر عرض جغرافیایی مکه (°5/21 = ΦM) می‌شود، یعنی یک بار هنگامی که خورشید از نقطه‌ی اعتدال بهاری به سوی انقلاب تابستانی حرکت می‌کند و بار دیگر وقتی که از انقلاب تابستانی به سوی اعتدال پاییزی برمی‌گردد میل خورشید با عرض جغرافیایی مکه برابر است.

 بر این اساس در سال 1392 در روز سه شنبه 7 خرداد ، ساعت 13 و 48 دقیقه و سه شنبه 25 تیر ، ساعت 13 و 57 دقیقه به وقت تابستانی ایران (مقارن با لحظه اذان ظهر در مک معظمه) جهت خلاف سایه شاخص در هر مکان جهت قبله را نشان می‌دهد./997/د101/ی